Als we deze opmerkelijke feiten accepteren, kunnen we zoeken naar verklaringen. Pinker zoekt verklaringen in het Pacificatie proces (H.2), het Civilisatie proces (H.3), de Humanitaire Revolutie (H.4) en de Rights Revolution (H.7) daarbij gebruik makend wat historici naar voren hebben gebracht. Verklaringen zijn onzekerder dan feiten. Maar Pinker is kritisch ten opzichte van zijn eigen verklaringen en vergelijkt die met alternatieve verklaringen. Degenen die nóg meer feiten willen, zijn hoofdstukken 5 en 6 zeer geschikt. Daarin probeert hij met statistieken aan te tonen dat er een dalende lijn zit in het aantal oorlogen en genocides: "The numbers tell us that war, genocide, and terrorism have declined over the past two decades" . Belangrijk ter ondersteuning van zijn betoog, maar nogal 'droge' hoofdstukken vindt ik zelf.
Ik geef hier in het kort een aantal interessante verklaringen zonder in te gaan op details.
Eén verklaring is het civilisatie proces: in de loop van eeuwen beginnend bij de 11e of 12e eeuw gingen Europeanen in toenemende mate hun impulsen beheersen, begonnen na te denken over de gevolgen van hun handelen en zich te verplaatsen in de gedachten en gevoelens van andere mensen (empathie). Men begon sympathie te voelen voor de slachtoffers van oorlogen en andere wreedheden tegen menselijke individuen.
De Verlichting maakte een eind aan extreem wrede straffen. Men begon te beseffen dat mensen ('heksen') verbranden misschien toch niet zo'n goed idee was. De laatste heks werd in Engeland in 1716 verbrand en in Europa werd de laatste heks in 1749 verbrand. Men begon in te zien dat rampen niet door 'heksen' veroorzaakt werden, maar natuurlijke oorzaken hadden. Het besef drong door dat men goede redenen behoort te zoeken voor de dingen waarin men gelooft. En wat betreft 'heksen' had men die niet.
Ook tegen de vervolging van (religieuze) andersdenken werd in toenemende mate geprotesteerd. Men begon te beseffen dat het beter was de ideëen van mensen aan te vallen, in plaats van de personen plus hun boeken te verbranden. Leven en geluk begonnen belangrijke waarden te worden. Een mensenleven begon zwaarder te wegen. Opvattingen moeten gebaseerd worden op ervaring en logica. Opvattingen bestrijd of verdedig je niet met het zwaard.
De opkomst van het idee en praktijk van hygiene ging gepaard met een afname van wrede straffen.
Een andere, of aanvullende, verklaring is: democratie. Het is moeilijk voor te stellen dat democratie van de grond komt als de strijdende partijen van mening zijn dat moord een goed middel is om meningsverschillen op te lossen. Ook kan democratie met vrije meningsuiting (in principe) slechte ideëen kritiseren en elimineren waar dat eerst niet mogelijk was door gebrek aan vrije meningsuiting. Dat de bewijslast voor hekserij niet deugt, moet zonder gevaar voor eigen leven in het openbaar gezegd kunnen worden.
Boekdrukkunst is volgens Pinker een mogelijke externe causale factor in de humanitaire revolutie: de opkomst van de boekdrukkunst, massaproductie van het boek, en geletterdheid bij de bevolking. Men nam kennis van gedachten, standpunten, ervaringen, en gevoelens van andere mensen en culturen (romans, literatuur). Het blikveld van eigen dorp of stad werd verruimd. Zojuist zie ik in de Volkskrant: Lezen van literatuur bevordert empathisch vermogen. Combineer geletterdheid met Verlichting, democratie en je hebt kansen om onrechtvaardige toestanden in de samenleving aan te pakken. Soms kun je een enkel boek aanwijzen dat grote invloed heeft: Beccaria's On Crime and Punishment. Dat was de aanzet voor het uitbannen van wrede straffen in heel Europa. (In de tijd van Jezus was boekdrukkunst nog lang niet uitgevonden).
Omslag in het denken over oorlog: van iets dat verheerlijkt werd en als onvermijdelijk gezien werd, tot iets dat verafschuwd werd: "Writers had been glorifying war at least since the 18th century".
Wereldwijde handel is gunstig voor vrede. Lid zijn van een Intergouvernementele organisatie verlaagt de kans op oorlog. Later komen daarbij reizen naar verre landen, het internationale karakter van wetenschapsbeoefening en nog later de opkomst van tv, internet en goedkope intercontinentale vluchten (Jet age).
Rights Revolution
 |
| Figure 7-1: het gebruik van de termen: civil rights, women's rights, children's rights, gay rights, animal rights in boeken vanaf 1948 tot 2000 als percengtage van dat in 2000 op basis van de data in Google Books |
En tenslotte: dieren rechten (animal rights) en de afname van wreedheid ten opzichte van dieren in de loop van de recente geschiedenis. Boeken van individuen spelen een rol (Voltaire, Bentham), later filosofen Peter Singer (Animal Liberation). Mogelijk speelt in Nederland de filosoof Floris van den Berg (De Vrolijke Veganist) een dergelijke rol. Overigens had de Europese filosofie een bijzonder slechte start met de filosoof Descartes. Waarschijnlijk heeft Charles Darwin's opvatting van de gemeenschappelijke afstamming van mens en dier (in de mate waarin die werd geaccepteerd) ook een rol gespeeld. Een belangrijke invloed was de ontdekking in de Renaissance dat hele naties zoals India vegetarisch leefden.
In hoofdstuk 8 Inner Demons gaat Pinker in op de 'aard van het beestje' dat mens heet: psychologie en hersenen (Pinker is van huis uit psycholoog). Een lang hoofdstuk van méér dan 100 pagina's. Het hoofdstuk 9: Better Angels (120 pagina's) gaat over de betere kant van de mens: empathie en altruisme. Pinker betoogt dat empathie alléén niet in staat is om de samenleving ten goede te veranderen. Het is het verstand dat ons vertelt dat we de circle of empathy moeten vergroten. (dit schreef Peter Singer ook al in The Expanding Circle). Interessant om later nog eens uit te diepen en te vergelijken met Frans de Waal's Age of empathy. In deze beide hoofdstuken wordt verder veel nieuws en ouds verteld, maar bij mij is er weinig blijven hangen. Duidelijk is wel dat onze hoop gevestigd is op Reason (verstand, rede, redelijkheid). Ons verstand kan fouten ontdekken in de laatste en definitieve redenering:
"if you detect a flaw in this argument, it is reason that allows you to point it out and defend an alternative." (p. 809)
Volgende blogs nog iets over religie en Amerika.
Vorig blog: Indrukwekkend boek van Steven Pinker: The Better Angels of Our Nature
0 comments:
Post a Comment